Boodschap

Vooral in het Christendom stond muziek ten dienste van de boodschap. Die boodschap werd zelf nu niet speciaal als muziek opgevat. Er zijn in de Bijbel wel enorm lange stukken als poëzie geschreven. En het proza is zorgzaam samengesteld. Je komt dus wel in de buurt van muziek. Maar het lijkt alsof de muziek in de Bijbel niet nodig is, overbodige luxe. En luxe kan in de Bijbel niet op veel waardering rekenen.

Zou het de armoede zijn die de Bijbel zo prozaïsch maakt? De mens heeft per saldo niets, zijn hebben en houwen ligt in de handen van God. De enigen die zich onbeperkt kunnen overgeven aan muziek zijn de engelen. Maar daarover vind je in de Bijbel dus maar weinig informatie. Wel zou je kunnen verdedigen dat we de Bijbel als boodschap kunnen opvatten dankzij diezelfde engelen. Het woord engel, aggelos, betekent boodschapper, dus vandaar. In het evangelie is dit nog duidelijker, je ziet het woord aggelos doorschemeren in eu-angelia, goede boodschap.

Betreed je een kerk, vooral tijdens de viering, dan kom je in de sfeer van de engelen. Je mag dan ook zingen en zelfs, afhankelijk van de kerksoort, naar instrumenten luisteren. Je wordt zowat zelf een engel en hebt een redelijk excuus in handen om je aan luxe over te geven. Dat is na enige tijd ook wel uit de hand gelopen. Alle denkbare vormen van luxe werden geconcentreerd in de kerk tijdens de liturgie. Overigens, het woord liturgie is ook al Grieks: leitourgia, 'werk van het volk'. Het verwijst naar de enorme bijdrage van sponsors, dankzij wie de Grieken hun tragedies konden scheppen, voorbereiden en uitvoeren.

We stuiten nu op een complex amalgaam van termen dat vast allang is geanalyseerd door theologen en filosofen. Mij voert het hier te ver om me daarin te verdiepen, want ik verplicht me steeds tot het format dat in blogreeksen als deze is gecondenseerd. Toch zit ook al in die formule de essentie van de boodschap misschien al verpakt. Ik zou nog kunnen denken: weet je wat! Ik ben theoloog, het is Pasen, laat ik me eens lekker uitleven met al dat Grieks en die theologie. Maar ik moet ook aan u denken, en mijn liturgie is afgestemd op u, mijn Lezer.

Kortom, wat is het in de Boodschap dat we gerust amuzikaal kunnen noemen? Hoe werkt dat in op de muziek die toch ontegenzeggelijk met die Boodschap verbonden is? Deels kan ik verwijzen naar de elementen die in vorige blogs zijn langsgekomen, de moraal, het amateurisme, de idee dat alles eigenlijk muziek is (namelijk deel van de Schepping), inclusief dus de amuziek. Maar wat ik uit eigen ervaring kan noemen als het meest eruit springende element is de dienst. Muziek moet dienstbaar zijn aan God, dat wil zeggen aan het Woord. Op beslissende momenten moet de muziek zich inhouden, de muziek als zodanig, als soevereine beweging.

Het is nogal modern om de muziek, zelfs waar ze is gemaakt om de Boodschap te ondersteunen, los van die Boodschap te zien, zoals bij de Mattheüs. Ik heb het vermoeden dat we die losmaking ook helemaal niet aankunnen, en dat we die zelf weer als een Boodschap gaan beleven. Wat, luister jij nog naar die malle teksten? Erbarme dich! Eenmaal een christen, altijd een christen. De muziek die bevrijd wordt uit haar dienstbaarheid aan de Boodschap wordt zelf een Boodschap.

Ik zit hier met een mini-trauma, omdat ik als organist in de intermezzo's soms lekker op gang kwam, maar dan zag ik in het spiegeltje dat de priester klaar was met het bereiden van de offergaven en dan moest ik heel snel een slot breien aan mijn improvisatie. Ik kan met dat trauma afrekenen, niet door wraak te nemen (zie mijn blog Ik en Thierry), maar door in alle nuchterheid te zien hoe amuziek en muziek in elkaar grijpen en elkaar nodig hebben.

Dienstbaarheid is niet de formule die ik zou willen gebruiken. In plaats daarvan zou ik mijn houding willen afleiden uit het gebaar dat ik zometeen ga maken. Het is Tweede Paasdag, de dochters  (inmiddels 20 en 22) zijn op bezoek, en slapen nog of houden zich slapend. Ik verstop de eieren in de tuin, die gezien de bescheiden omvang weinig problemen zal opleveren voor mijn dochters. Het is net als de liturgie een ritueel. Mijn verstop-act lijkt een beetje op dienstbaarheid, maar het is toch vooral een spel.

Zo zou je de muziek kunnen zien, als een spel der spelen, een voorbeeld van wat een spel zou kunnen zijn. De muziek is dienstbaar, maar het is evengoed andersom, de Boodschap is excuus om ons onbekommerd aan de muziek over te geven. En haast onmerkbaar ook aan de amuziek. Ook die hoort bij het spel. We lopen in en uit de kerk, in en uit de muziek. We staan even op de drempel, van een afstand zie je soms beter waar die eieren liggen.