Die afstand verwijst naar een intimiteit die heel sterk is. Zo sterk dat ik die opnieuw wil beleven. Meestal gaat dat onbewust. De muziek vult de afstand tussen mij en die intieme ervaring, en wordt amuziek.
Het is vaak Beethoven. Hij heeft van die stukken met uitsluitend zestienden, zoals het laatste deel van de sonate die bekendstaat als Der Sturm. Het wordt gespeeld met gematigd tempo. Motieven worden voortdurend herhaald en soms verrassend gevarieerd. Deze muziek roept iets in me op dat ik - uiteraard zou ik bijna zeggen - niet in woorden kan vatten, daarvoor is het nu juist muziek.
Steeds als ik Beethoven luister of speel, speelt die intieme ervaring op de achtergrond mee. Die maakt dat ik Beethoven vertrouw, maar ook dat de muziek me vaak weinig doet. Zeker als ik het zelf speel, dan raakt die ervaring op afstand met amuziek tot gevolg.
Nu heb ik het idee, en zeg maar als het nergens op slaat, dat in die intieme ervaring, zoals bij het laatste deel van Der Sturm, dat de afstand als het ware deel uitmaakt van de ervaring. Het lijkt alsof de muziek mij zegt: er is afstand, maar het geeft niet. Het is jouw en mijn afstand, we vinden elkaar dankzij en ondanks deze afstand.
Zo kan ik ook deels verklaren hoe Mahler zijn spel kan spelen met zijn fernorchester, de groep koperblazers die aan de andere kant van de zaal staat opgesteld. Ze staan ver weg. Maar het effect is helemaal niet afstandelijk. Het is de vrede die vanuit de afstand mogelijk is, vanuit het contrast met de permanente oorlog die in zijn symfonieën aan de gang wordt gehouden.
Aan het begin van deze blogserie nam ik me voor om afstand te nemen van het ressentiment van Baudet. Dat ressentiment steekt bij mij voortdurend de kop op. Zo moet ik terugdenken aan de keren dat een pianoleraar me zei dat ik afstandelijk speelde. Ik krijg dan de neiging om me schuldig te voelen en/of heel boos. Misschien is ressentiment wel een poging om met je boosheid in een keer over die afstand te springen en de ander op intieme wijze te raken.
Is het mogelijk om afstand te houden tot het ressentiment? Als de vorige alinea's ergens op slaan, dan zou ons dat kunnen lukken door niet te geforceerd de intimiteit na te streven. Muziek heeft betekenis doordat je wordt geraakt en de ander probeert te raken, in zijn emoties. Maar er zit een misverstand in deze uitleg, het misverstand dat de afstand geen deel uitmaakt van die ervaring.
En zo kan het gebeuren dat het publiek bij het slotdeel van de Negende wordt meegezogen in de orgie van vreugde. Maar zelfs dan rent niemand het podium op. Het publiek blijft publiek, op afstand.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten