zaterdag 10 april 2021

Ook gejubel kan draaglijk worden - Bij een gedicht van Hertmans

Ik zal je vertellen, het is echt een onderneming als je die Goldbergvariaties achter elkaar door speelt. En dan heb je het nog niet over die herhalingen. Technisch is het zeker ook een hele klus. De smoes dat het duidelijk voor twee klavieren geschreven is helpt je niet, want we kennen Glenn Gould.

Geen idee of anderen dat ook hebben, maar als ik zelf die noten speel, zo goed en zo kwaad als het kan, dan brengt me dat niet dichter bij de muziek. Het is echt wat je noemt muziek op afstand, de muziek verandert in noten, kramp, sport.

Als er al een belofte in die Goldbergvariaties schuilt, dan is het de vroomheid, de loyaliteit die schuilt in de volgehouden oefening om ooit een hoger niveau te bereiken. Of eerder al, de roes die kan opkomen bij de langzamere variaties. En zeker ook de herinnering aan die warme zomermiddag in de jaren tachtig met Gould op tv, het geluk dat pas ervaarbaar wordt op grotere afstand.

Zeker en vast ligt er een goudschat verborgen in die variaties, een schat die bescherming verdient en schenkt. Gaaien zijn daar goed in (voorheen mocht je nog gewoon Vlaamse gaaien zeggen). Ze stoppen die noten goed weg, en in 70% van de gevallen vinden ze die weer terug als het nodig is. Hoe zit het, zegt dan de filosoof in mij, met de rest? Erop vertrouwen dat die bedoeld zijn voor de bomengroei?

De mensch is zwak en heeft nu al iets nodig. Hij zal die noten dus moeten kraken. En aangezien de mensch net als de gaai een zangvogel is, ook al kunnen we die zang niet altijd waarderen, gebruikt hij ook zijn stem om zelf te zingen bij wat hij doet.

Hoe komen we in de juiste stemming? Immers, het leven is een enkelbijtertje, en we kunnen wel wat hulp gebruiken. Riskerend, uiteraard, dat we muziek nodig hebben om in de juiste stemming te komen en dat we die juiste stemming nodig hebben om de muziek te pellen uit de schil.

Welnu, hier helpt de muziek op afstand.

Hertmans trekt alle registers open, de retorische vraag, de dialectiek ('en toch'), de vergelijking ('als trouwe honden'). Ik beluister zijn gedicht als een passage, iets dat al voorbijgaande me brengt bij iets dat ik maar moeilijk benaderbaar vind, de Goldbergvariaties, moeilijke poëzie. Wat helpt is om die eerbiedwaardige kunst met je taal op afstand te zetten, en om die taal zelf ook weer op afstand te zetten. De noten goed verstoppen.

 

GOLDBERGVARIATIES

 

Dat we de lichtheid hadden

om handen rond muziek te vouwen -

bedachtzaamheid die uit een fuga straalt

en ons beschermt omdat we iets beschermen.


Er zijn dingen die je niet kunt leren.

Ze volgen ons als trouwe honden,

de zachte enkelbijters van

stemming en humeur.

 

Daar doen we het niet om,

we weten het, we zwijgen

en de variaties jubelen

de jaren door.

 

Hoe vaak beseft een mens wat blijvend is,

die fractie van verbeelding?

En toch - een glimp van een klavier

bij avond door een raam,

een flard van stemmen in de mist,

en alles is weer open.

 

            Stefan Hertmans, Uit: De val van vrije dagen, De Bezige Bij, 2013

 



Het geluk van de film Maestro

Wat ik hier zeker ook probeer te doen is achterhalen waar de titels van mijn blogseries op slaan (als ze al ergens op slaan). Ze zijn min of...