Het komt even niet meer goed - César Franck gehalveerd

Nog steeds ben ik op zoek naar het verschil tussen muzikaal en amuzikaal. Dit deels om biografische redenen, ik ben waarschijnlijk amuzikaal, houd toch van muziek (waarschijnlijk om biografische redenen) maar wil van mijn nadeel een soort voordeel maken. Kan ik mijn amuzikaliteit inzetten om mezelf en de wereld beter te leren kennen?

Gisteren deed zich daartoe een nieuwe kans voor. Ik was met een vriendin naar een lunchconcert, en zij verheugde zich speciaal op het derde stuk, de beroemde vioolsonate van César Franck. Het werd allemaal prachtig uitgevoerd, de kleine zaal van Tivoli-Vredenburg zat bomvol, en de amuzikaliteit werd al aangekondigd in het gedrag van mijn buurman die gewoon doorging met appen. (Maar dat hou je toch.)

Die sonate kwam er wel, maar.... het betrof een lunchconcert, en dat hield blijkbaar in dat het niet te lang mocht duren. Kortom, we kregen alleen de eerste helft te horen. Dit, meer dan de appende buurman, is de amuzikaliteit waar ik op doelde. Muziek heeft waarschijnlijk wel te maken met samenhang, samenhang verlenen aan het leven, daarbij in het midden latend of het leven die samenhang zelf al heeft, en doordat je dit in het midden laat ben je in staat het leven te beleven als iets samenhangends.

Met mijn intellect ben ik in staat om de kwetsuur te genezen. Ik hoorde in het eerste stuk, een vioolsonate van Poldowski, een motiefje waarvan ik al wist dat we het zouden terughoren in de vioolsonate van Franck. Zodoende hadden we te maken met een ringcompositie, en los daarvan, maar niet helemaal, wist ik dat Franck ook zelf wel werkte met cyclische structuren, het laten terugkomen van motieven. En los daarvan, maar niet helemaal, had ik ooit met de vriendin die naast me zat een langdurige relatie, u ziet, ringcompositie in de muziek en in het leven.

Maar ik vertrouw mijn intellect niet helemaal. Naar mijn inschatting heeft het intellect me een flink eind richting muziek gebracht, en me tegelijk de misvatting bezorgd dat ik muzikaal was. Zouden we kunnen zeggen dat het intellect een kracht is die amuzikaliteit teweeg kan brengen? Niet uitsluitend, daarvoor zit er teveel structuur en samenhang in de muziek zelf, maar het intellect maakt de emotie tot op zekere hoogte overbodig, schijnbaar overbodig, en daardoor ontstaat de misvatting dat je met muziek te maken hebt, wanneer je in werkelijkheid in de amuziek zit.

Terwijl ik me dit realiseer, dient zich een andere interpretatie van mijn ervaring van gisteren aan. De halvering van de Francksonate bracht de amuziek aan het licht die nodig was om de muziek te laten klinken. Ik las in het programmablad dat Franck deze sonate componeerde met een mooie jonge leerlinge in gedachten, waarbij een verband werd gesuggereerd met de vroomheid van zijn vrouw die meer van God hield dan van haar geniale man. Je zou kunnen zeggen: Franck bleef ergens halverwege hangen, tussen zijn godvruchtige vrouw en zijn onbereikbare leerlinge.

De violiste van gisteren legde uit dat het eerste deel van de sonate de liefde verbeeldt, en het tweede deel de strijd. 'In de delen erna komt het weer goed, maar vandaag dus even niet', besloot ze haar inleiding.

Muziek en leven, het draait in zekere zin om de amuziek. De muziek onttrekt de amuziek aan het licht. De sonate werd in première gebracht bij het huwelijk van de briljante violist Eugène Ysaÿe, ergens in een hotel met een geleende viool en een oude piano ter plaatse. Het lijkt erop dat de amuziek de muziek blijft omgeven, als een onbewuste dat hier en daar de kop opsteekt.

Wraak - Ik en Thierry

De afgelopen dagen had ik het moeilijk, net als al mijn vrienden. Wat de overwinning van Baudet extra moeilijk maakte is dat mijn wereld die van de klassieken is, van de intellectuelen en van de politiek. Dat is mijn horizon. Precies die ruimte wordt door Baudet bezet.

Eenmaal bekomen van mijn ergste verontwaardiging wacht de grotere uitdaging. Er groeit weer een afstand, de afstand die ik nodig heb om te kijken wat er aan de hand is. Ik vermoed dat we daarvoor - helaas - nog lang de tijd krijgen, tijd voor vragen en inzicht.

Het inzicht dat me nu treft is dat van de kwetsuur. Mijn eerste blog in deze serie lezend, zie ik dat mijn onmuzikaliteit onmiddellijk in het teken van de kwetsuur staat. Vroeger hebben pianoleraren me vaak gezegd dat ik wel de noten speelde maar dat het geen muziek was. Dat brengt me nog weer dichter in de buurt van Baudet. Ook hij werd in zijn jeugd miskend. Hij stond overal buiten. Die afstand was zijn kwetsuur, en nu komt hij wraak nemen. Het binnentakelen van de piano in zijn werkruimte aan het Binnenhof was zijn wraak als miskend talent.

Zijn deze blogs mijn afrekening met u?

Het is een serieuze vraag, een vraag waarvan ik echter niet weet of ik die aan u of - op de eerste plaats - aan mezelf richt. Het hangt erom, en dit hangen is de ruimte van deze blogs. Ik blijf op veilige afstand, en die veiligheid is mogelijk doordat ik de afstand onderhoud. Dit is mijn zorg. Al schrijvend maak ik u en mezelf duidelijk dat ik u niet bedreig. Het is een manier van geruststellen. Rustig maar, ik houd mezelf bezig, op veilige afstand.

Door te schrijven hoop ik bovendien inzicht te krijgen. Een kwetsuur is explosief. De ander heeft me verwond, en ik heb nu alle reden om me te verdedigen, en de aanval is de beste verdediging. Maar zoveel kwetsuren berusten op misverstanden!

In mijn geval is zoiets ook aan de hand. Stel, je kunt goed noten lezen en spelen. Dan ligt het misverstand op de loer dat je muzikaal bent. Als iemand dan zegt dat je onmuzikaal bent, lijkt dat op een aanval. Maar zo was het zeker niet bedoeld. Mijn leraren hadden het goed met me voor. En ze hadden nog gelijk ook.

Is een misverstand ook een kwetsuur? Nee, een misverstand kan plaatsmaken voor inzicht. Het is de kans voor therapie.

Een andere kwestie lijkt die van de politiek. Er zijn tijden waarin het onverantwoordelijk is om afstand te houden, om blogjes te schrijven in plaats van de straat op te gaan en de democratie te verdedigen. Maar zo anders is die kwestie niet, nader beschouwd. Politiek zou niet mogen voortkomen uit kwetsuren, als het maar even kan. Dat is de voornaamste les van Nietzsche. Zelfbeschouwing is dus een noodzakelijk onderdeel van politiek handelen.

Mooi meegenomen is dat ik al schrijvend, hier op de bank, meteen bewijs hoezeer ik houd van mijn thuis. Nee, ik ben beslist geen oikofoob!

Onverdraaglijk

Muziek wordt zo vaak geassocieerd met mooi dat ik eens iets anders wilde. Op een of andere manier vind ik het verstorend als je te nadrukkelijk zegt dat de muziek mooi is. Dat zal iedereen met me eens zijn. Maar is muziek zelf niet ook verstorend, soms, best vaak als je het je eenmaal realiseert? De strijkers die opkomen bij de filmkus.

Zojuist had ik een van mijn drie duurdere oortjes op, de bluetooth-oortjes. Het lukte mijn smartphone maar moeilijk om contact te maken. Het gevolg was dat de hemelse tonen van het programma van Wilfred Kemp in stukjes braken. Soms kwam er een toon ongeschonden door. Inmiddels is de juiste golflengte gevonden. Het vertrouwen is hersteld. Maar ik werd me ervan bewust dat echte kwetsbaarheid gediend is met de ervaring van kwetsuur.

Muziek moet voor zichzelf spreken, zegt men. Maar het feit dat je het al zegt, zegt dat die muziek blijkbaar niet voor zichzelf spreekt. Dat gegeven is onverdraaglijk. De droom wordt verstoord doordat we uit de muziek stappen, er altijd al zijn uitgestapt. En van een afstand luisteren. Nee, kijken, praten zelfs. We praten over muziek.

Muziek heeft iets koloniserends. Het wil alles en iedereen bezetten. De jongen met de oortjes in de trein zet de muziek zo hard dat iedereen 'meegeniet'. Onverdraaglijk! Lange tijd heb ik dit meditatief proberen op te lossen. Kijk zonder oordeel. Het gaat voorbij. Rustig maar. John Cage zei ooit dat hij ons wilde leren om gewoon stil te zitten en te luisteren. Alles wordt zodoende muziek. Afstand onmogelijk.

Tegenover deze spiritualiteit van het zich uitbreidende innerlijk zet ik mijn blogs in, deze nieuwe blogserie. Tegenover, van een afstand. Schrijven over muziek, vanuit een bepaald soort onmuzikaliteit. Daarvoor heb ik talent, weet ik. Ik kan moeilijke stukken muziek spelen, er zelfs van genieten. Maar het zingt niet, het is geen muziek. Midden in de muziek zoek ik de onmuzikaliteit op, het schrijven over muziek van een afstand.