In een paar Engelse reviews die ik las werd geen melding gemaakt van Beethoven. Toch vind ik dat een nogal bepalende factor in de film. Geen achtergrondmuziek, maar net als in A Clockwork Orange zo nadrukkelijk dat de muziek zowat een personage wordt. Beethoven, de Negende, volkslied van Europa, hoe verzin je het als muziek bij de brexitcampagne. Onbewust moet je op het idee komen dat de brexit een soort consequentie van de Europese idee is. Drijf je die idee iets verder door, dan beland je in de brexit.
Ik ken Cumberbatch niet van de Sherlock-serie, wel van The Imitation Game, waar hij ook in de weer is met data, als het wiskundige genie Alan Turing. Ook daar moet hij uit talloze data een zinvolle boodschap construeren. Daartoe is hij in staat omdat hij sociaal marginaal is, autist en homo in het conservatieve Engeland. Wat zegt het over Engeland dat ze liefst een gehate marginaal in het centrum van de macht zetten? Je kunt dat opvatten als waanzin, maar ook als waarborg van de democratie. Je kunt hem altijd ontmaskeren en wegsturen. Hetgeen ook geschiedt in beide films.
Maar niet zonder de voordelen te plukken die de marginaal je levert. Daar zit hij dan, in het lege kantoorpand waar zijn data-bedrijfje de hele tijd brainstormt. Dominic Cummings (zoals Benedict Cumberbatch hier heet, het personage is dus een alter ego van de acteur) sluit zich af en toe op in een soort rommelkast waar hij verder kan peinzen met zijn mind maps.
Waarschijnlijk is dit genie hoogsensitief. Want hij heeft momenten dat hij ineens een doordringend geluid hoort, een soort luid gebrom. Hij wordt erdoor verrast, en wil ook weten waar het vandaan komt. Ja, hij is nu eenmaal data-deskundige. De film wil dus zeggen: de kiezers zijn niet meer te duiden, maar als iemand er toch grip op weet te krijgen, is hij het establishment een paar stappen voor.
We zijn in die zin een stap verder dan The Imitation Game. Daar was de zinvolle informatie van de vijand met opzet gecodeerd (de beroemde Enigma-code), en de data-analyse kwam neer op decodering. Hier gaat het om de realisering van het democratische ideaal, dat moet worden bevochten op de powers that be. De techniek, en niet de bestuursgemeenschap, geeft de beslissende voorsprong, en Cummings weet daarvan het snelst en het slimst gebruik te maken.
Het wordt nu langzamerhand tijd om deze gegevens te ordenen in de richting van ons onderzoek naar de verhouding muziek-amuziek. Laten we even aannemen dat de muziek van Beethoven inderdaad muziek is. De muziek verbindt de brexiteers met Europa, de brexit lijkt inderdaad een loot van de populistische boom die Europa overschaduwt. Eerst stonden rechts en links tegenover elkaar, nu wordt het establishment versus de over het hoofd geziene groepen. De amuziek zou het gebrom zijn dat ineens opduikt.
Na de zege van de leavers is het gebrom verdwenen. Cummings heeft gewonnen, maar is ook van zijn verantwoordelijkheid verlost. Dat was overigens al eerder gebeurd, toen de politici hem hadden weggestuurd omdat ze zich door hem niet erkend voelden. Het heeft alles van een tragische katharsis. Cummings ontdekt dat hij een monster heeft gebaard. Niks democratisch ideaal, niks stem van het ongeziene volk. De politici nemen de macht van de data-analisten weer terug, geheel volgens de leuze die Cummings persoonlijk voor de campagne had bedacht, Taking back control.
Na 2016 hebben we al best vaak de kakofonie van het Britse parlement mogen bewonderen, en we zijn er nog lang niet vanaf.
Vanuit deze kakofonie, toch een soort amuziek, kunnen we beter in beeld krijgen wat muziek nu eigenlijk is, hoe het politiek functioneert. Muziek is ordening van de chaos, als we Nietzsche mogen geloven, het is die chaos, maar zichtbaar gemaakt door er een vorm aan te geven. Daardoor lijkt muziek ons de sleutel tot de macht te geven, een macht die verbindend kan werken door het volk te verenigen rond een idee zonder dat het wordt losgescheurd van zijn emoties.
Waar het mis gaat is wanneer we de orde als triomf opvatten, als bevestiging van de macht die de chaos overwint. De triomftonen gaan overheersen en drukken de duistere tonen weg. Die gaan verder als gebrom, amuziek. Er is opnieuw weer een genie nodig, een Beethoven of Cummings, die deze tonen kan horen en er een vorm voor kan vinden.
Voor de Beethovenliefhebbers, en niet alleen voor hen, is misschien ook betekenisvol dat we naast de Negende ook de Coriolanus-ouverture horen. Dat kan geen toeval zijn. Coriolanus is voor de Britten vooral bekend vanwege het drama van Shakespeare (die zijn stof ontleent aan Plutarchus). Coriolanus is een Romeinse generaal uit de republikeinse tijd die met de vijand meevecht en Rome bedreigt. Bij Shakespeare vertegenwoordigt Coriolanus de principiële houding tegenover het draaikontgedrag. Coriolanus houdt de prijs van het graan hoog en laat zich niet vermurwen door de smeekbedes van het volk. Maar je kunt dus tenminste wel van hem op aan.
Bij Beethoven (die zich niet op Shakespeare baseert maar op Heinrich Joseph von Collin en Livius) is Coriolanus (toonsoort c klein) de man die zich juist wel laat vermurwen, en wel door zijn moeder en vrouw (Es groot) die op zijn emoties inspelen. Coriolanus geeft toe, kan als vijand van Rome de stad niet binnengaan en pleegt dan zelfmoord.
Het lijkt erop dat Coriolanus als geen ander symbool kan staan voor de Europese politiek van dit moment, inclusief de brexit. Hij komt voort uit de elite, loopt over en bestookt het rijk van buitenaf. Hij is uit op wraak en triomf. Maar misschien is hij te vermurwen. Of dat gebeurt, weet je niet. Je weet niet met welke Coriolanus je te maken hebt, met die van Shakespeare of die van Beethoven. De muziek kan dus altijd omslaan in kakofonie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten